การจัดการเศษวัสดุเหลือทิ้งของข้าวหลังการเก็บเกี่ยวและการเกิดฝุ่นละอองขนาดเล็ก

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและประเมินสภาพมลภาวะอากาศที่เกิดจากการเผาตอซังและฟางข้าว เพื่อหาแนวทางที่เหมาะสมในการลดปริมาณฝุ่นละอองขนาดเล็ก (PM_2.5) ในพื้นที่ตำบลคุ้งตะเภา อำเภอเมือง ตำบลวังแดง อำเภอตรอน และตำบลคอรุม อำเภอพิชัย จังหวัดอุตรดิตถ์ การศึกษาประกอบด้วยการรวบรวมข้อมูลทุติยภูมิจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง การสำรวจภาคสนาม และการวิเคราะห์เชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ    โดยเก็บข้อมูลจากเกษตรกรผู้ทำนาจำนวน 909 ครัวเรือน และผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย 20 คน วิเคราะห์ด้วยสถิติพรรณนาและหาความสัมพันธ์แบบเพียร์สัน ผลการวิจัยพบว่า ค่าฝุ่นละอองขนาดเล็ก มีค่าเกินมาตรฐานในช่วงเดือนมกราคมถึงเมษายน พ.ศ. 2567 โดยมีความสัมพันธ์เชิงบวกในระดับสูงระหว่างจำนวนจุดความร้อนกับปริมาณฝุ่นละอองขนาดเล็ก ฝุ่นละอองที่มีขนาดเล็กไม่เกิน 10 ไมครอน (PM₁₀) และค่าดัชนีคุณภาพอากาศ (AQI) (r=0.788, 0.792 และ 0.815 ตามลำดับ, p<0.05) นอกจากนี้พบว่าต้นทุนการผลิตและอายุเป็นอุปสรรคต่อการจัดการฟางข้าว ขณะที่เจตคติ ความรู้เกี่ยวกับฝุ่นละอองขนาดเล็ก การถือครองที่ดินเพื่อการทำนา รายได้ ความรู้เกี่ยวกับการผลิตข้าว แรงงาน สมาชิกในครอบครัว และประสบการณ์ เป็นปัจจัยเอื้อที่สำคัญต่อการจัดการฟางข้าวที่ยั่งยืน เกษตรกรส่วนใหญ่เห็นว่าการเลิกเผาในที่โล่ง การไถกลบ และการใช้ฟางเป็นปุ๋ยพืชสดหรืออาหารสัตว์เป็นแนวทางที่เหมาะสมในการลดฝุ่นละอองขนาดเล็ก ดังนั้น นโยบายที่มุ่งลดการเผาตอซังและฟางข้าวควรดำเนินการควบคู่ทั้งการสนับสนุนทางการเงิน มาตรการทางกฎหมายที่เคร่งครัด การสร้างความรู้  ตลอดจนบูรณาการความร่วมมือของชุมชนกับหน่วยงานภาครัฐและเอกชนเพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืนในระยะยาว